A
si leghet comente in italianu
si leghet comente in italianu
comente sa b italiana
Est una de sas lìteras prus diffìciles de lèghere in Ulianesu.
Medas vortas si leghet chin su corfu de gula:
"cuddos", "comente", "cariasa", "cadaletu", "carasare", "corfu", "pacu", "arcu", etc.
"chèrrere", "chisina", "chestionare", "prochile", etc.
Si leghet comente "k" cando:
a) duas sìllabas juntas incuminzant ambas chin sa c: cucumene, cucujare;
b) prima de sa "c" b'at una "n": "incue", "in cussu", "chin cuddos";
c) est sichida dae una r: "crèsia", "cradacile", "cristianu";
Si leghet comente sa "c" de "ciao" cando est sichida dae "i" opuru "e": "fàcile", "acentu".
"chin salude", "sa chisina", "naschire"
però dopo de una "n": "a zancheddu", paret una "k".
"pedes", "durdurinu", "dèpidos"
Si sa d est a incuminzu de allega o in mesus de duas vokales su sonu est comente sa "d" italiana de "adagio": "pedes", "duos";
però, si sa sìllaba accabat in konsonante, su sonu est comente in s'italianu "due": "durdurinu", "durre".
Sa "d" a incuminzu de allega diventat comente in "due" dopo de sas preposiciones: "a", "in" e "chin": "a duos a duos", "in duos", "chin duos".
Vinas dopo de sa konjuncione "e" si podet tènnere su matessi sonu, si si cheret markare sa cosa: "E duos!"
Sa "d" de su particìpiu passadu non s'intendet in Ulianesu: "passadu", "coladu", "muricadu", "andadu", etc.
Si est pro una fèmina si ke secat vinas sa sikunda "a": passada, colada, muricada, andada, etc.
Si podet no iscrìere: passau, passa', colau, cola', ... ma in custas pàginas amos ischertadu de la pònnere, semper chin s'idea chi su sardu est unu e, uve si podet, tocat de iscrìere totus a sa matessi manera.
Proite tando in Ulianesu namos: Cannonadu e non Cannonau? Agai non est unu particìpiu passadu!
Kuriosidade: sos ispanyolos fachent gai totu, iscrient "pasado" ma allegande nant "pasao". In sa limba ufficiale e in televisione, però, nant "pasado" e sa "d" s'intendet.
"vuddiu", "poleddu"
si leghet comente sa "e" italiana
"su focu" ma "a focu lenu", "sa folja" ma "a folja lada".
A incuminzu de paràgula e prima de una vokale su prus de sas vortas est muda, ma dopo de una preposicione "a" si leghet comente sa "f" italiana.
B'at vinas paràgulas uve no est muda:
"sa fardeta" ma "a fardeta", "su fiasku" ma "a fiaskos".
In paràgulas picas dae àteras limbas (comente s'italianu) si leghet comente in custas limbas.
"su frore", "a frores" .
A incuminzu de paràgula si leghet comente sa "v" italiana,
ma dopo de una preposicione "a" si leghet comente sa "f" italiana.
"sa gatu", "su guzu", "sa gorgovena"
ma, dopo de una "n" o de sa preposicione "a": "ingurtire", "a gatu a gatu";
si podet vinas acatare: "sa granghena" e, meda raru: "sos Puligheddos"
"pròghere", "mùrghere"
_____
Est semper muda, comente chi non bi siat.
comente in italianu
"Juvanne", ma "a Juvanne", "chin Juvanne"
In mesus de paràgula est semper comente in Benjamin.
(a parte lj, rj, sj)
"koitare", "a kumone", "ke so infadadu"
"su letu", "su limone", "su lamone"
"sa mama", "imama", "imbolare"
est semper comente una "m" dòpia italiana;
non b'est in Ulianesu su sonu de sa "m" sola italiana, chi b'est in àteras viddas
"novu", "inoche"
ma, dopo de sa preposicione "a", sonat comente una dòpia "n" italiana:
"a novas".
"in fundu", "in foras"
una n sichida dae una f sonat comente sa dòpia f italiana
"in s'ortu"
sonat comente sa dòpia "s" italiana
sonat comente sa "o" in italianu
"puddu", "nepode", "apo"
sonat comente sa dòpia "p" italiana
"vènnere", "sirvone", "aradu"
dopo de una preposicione "a" sonat comente dòpia: "a rivos"
su "re" a sa fine de un'allega ("vènnere") sonat:
comente "ss", si sa paràgula est sichida dae "c", "p", "s", "t": "a vènnere totus";
comente "r", in totu sas àteras lìteras: "a vènnere bois";
si leghet "re" solu si s'allega est prima de una pasada: "Nàrali de vènnere"; mancari si podat intèndere vinas: "Nàrali de vènnere".
"Lussurju", "suverju"; "Jorgi"
sonat comente su "gli" italianu de "mogli"
Si leghet comente "ss" si est prima de una "c", "k", "p", "s", "t": "sos canes", "sos kàntaros", "sos tuos".
Non s'intendet si est prima de una "l", "n", "r", chi s'intendent prus fortes: "sos lanjos", "sas nues", "sas rughes".
Si nat comente "r" si est prima de una "b", "d", "f", "g", "j", "m", "v", "z": "sos voes", "sos frores", "sos jòvanos",
ma si est a incuminzu de allega e/o in mesus de vokales: "su sirvone", "su sàmbene", "pasare", "vasare".
Dopo de una preposicione "a" est semper "ss": "a su sirvone", "a sambene".
Dopo de sas paràgulas "totu" e "totus" sa "s" non si nat pròpiu: "Totu 'os Santos", "Totu 'a die", ma s'iscriet "Totu sos Santos" e "Totu sa die".
In "Totu sas duas" non s'intendet nemancu sa "u" e in "Totu sos duos" sa "o" de "sos" paret "a".
Gai totu non s'intendet in "nos ke": "nos ke depies vatire tres pischeddas de casu"
"piscjare", "abbascjare"
"presjone", "fusjile", "brasja"
Sonat comente sa j de Juvanne, ma non Juvanne.
"tundu", "prata", "pratu"
est semper comente una dòpia t italiana
Un'arresjononju a bandas lu depimos fàchere pro sa t a sa fine de su verbu:
"issu pode-t", "issa pica-t", "issu accabbava-t".
Si sa paràgula chi sichit cuminzat in konsonante, sa fine non si nat: "podet picare";
si incuminzat in vokale, s'intendet comente una "d": "incuminzat in", "diventat una";
segi si su verbu est s'ùrtima paràgula prima de una pasada, una virgola o unu puntu,
si leghet comente "d" sichida dae una vokale uguale a s'ùrtima de sa paràgula matessi.
Est prus fàcile si l'intendimos: "Cussu si chi podet!", "Cantu picat?"
Sa "t" a sa fine de sa de tres pessones plurale in Ulianesu non b'est prus:
la ponimos segi pro iscrìere ind una manera sola chin totus sas àteras viddas.
Sa "t" in paràgulas chi in latinu e in àteras viddas sardas si leghent comente sa "z" italiana "surda", in Ulianesu si leghent comente "sc" italiana de "sci" (iscritas comente "tia", "tie", "tio", "tiu"): "pascèntia", "atione".
"Portholu"
sonat comente sa theta greka o sa "z" ispagnola.
Si preferit su "tz" pro su sonu de sa theta greka.
"Lanaitto", "Ottana", "Cattide"
Est un'àtera manera de iscrìere su sonu de sa theta greka.
Est abbarradu segi in sos lùmenes de locu o in sambenados.
Si leghet comente sa theta greka: "pratza", "matza", etc.
"ustricche"
si leghet comente sa u italiana
"vùvula", "in Varasoro"
si leghet comente sa "v" italiana, ma, a incuminzu de paràgula, dopo de preposicione "a" o "in", si leghet comente sa b: "una vorta" ma "a bortas", "Varasoro" ma "in Barasoro".
"mezanu", "rizos", "bezu".
Si leghet comente sa "c" de ciao.
Est semper sichida dae "a", "o", "u".
"boxe", "paxe"
Sonat comente sa c chin su corfu de gula.
Est abarrada segi in mesus de paràgula.
"paya", "peyus", "ayò"
Tra duas vokales sonat comente sa "j" de Juvanne.
"ny" sonat comente "gn" italianu: Sardinya.
"lly" sonat comente "gli" italianu: "traballyu"
Cando una paràgula accabat ind una vokale, custa non s'intendet, si sa paràgula dopo cuminzat vinas issa chin d'una vokale. Bastat de dare contu a su chi apo apenas nadu:
"Cando una paràgula accabat in d'una vokale, etc."
sa "o" a sa fine de "cando", sa "a" de paràgula non s'intendent.
Picamos "est": sa de tres pessones de su presente de su verbu èssere.
"Est issu!": si leghet totu cando sa paràgula dopo cuminzat in vokale o in "f" muda.
"Est bonu!": "st" si leghet comente "r" si sa paràgula dopo cuminzat in "b", "d", "g", "j", "m", "r", "th", "tz", "v", "z".
"Est kalicunu...": "st" si leghet comente "ss" si sa paràgula dopo cuminzat in "c", "k", "p", "q", "s", "t" .
"Est leghende...": "st" non si nat si sa paràgula dopo cuminzat in "l" o "n".
"Cantu est?": si "est" est s'ùrtima allega, si leghet "este".